Czy istnieje „rozwód kościelny”?
Jest to prawdopodobnie najbardziej popularne pytanie pojawiające się w kontekście rozmów o możliwości rozwiązania sakramentalnego związku małżeńskiego zawartego przez członków Kościoła katolickiego – czy istnieje coś takiego, jak rozwód kościelny? Na te a także inne pytania odpowiedzą adwokaci kościelni z łódzkiej kancelarii Salomon, więcej informacji o kancelarii po adresem: https://www.adwokatkoscielny.pl/ .
Odpowiedź jest dosyć prosta i jednoznaczna – na gruncie przepisów wewnętrznego prawa Kościoła katolickiego nie istnieje instytucja rozwodu kościelnego. Tym samym prawo kanoniczne nie przewiduje możliwości rozwiązania ważnie zawartego związku małżeńskiego.
Skąd zatem w przestrzeni publicznej pojawiło się pojęcie „rozwód kościelny?”
Tu także jak się wydaje nie jest wymagane specjalnie rozbudowane uzasadnienie – wprowadzenie tego, bardzo popularnego pojęcia do języka codziennego jest, po pierwsze wynikiem pewnego niezrozumienia rzeczywistego charakteru procesów prowadzonych przed sądami kościelnymi, dotyczącymi stwierdzenia nieważności małżeństwa sakramentalnego. Po drugie, pojęcie „rozwodu kościelnego” pozostaje efektem uproszczenia skutków, jakie wywołuje orzeczenie wydane przez sąd kościelny w ww. postępowaniu poprzez sprowadzenie ich do przekonania, że osoba, która uzyskała wyrok pozytywny we wskazanym powyżej procesie przed sądem kościelnym jest „wolna” i może ponownie zawrzeć małżeństwo sakramentalne.
Do popularyzacji tego pojęcia przyczyniły się z całą pewnością środki masowego przekazu, w tym portale internetowe, w których pojawiały się – niepoparte rzetelnym zbadaniem tematu – komentarze dotyczące ponownych „ślubów kościelnych” celebrytów najczęściej otwarcie deklarujących swoją religijność i przynależność do Kościoła katolickiego.
Czy jest możliwe rozwiązanie związku małżeńskiego zawartego w Kościele katolickim?
Rozwiązanie sakramentalnego związku małżeńskiego w rozumieniu świeckiej instytucji rozwodu na gruncie prawa wewnętrznego wspólnoty Kościoła katolickiego nie jest możliwe. Zgodnie ze słowami kapłana padającymi po złożeniu przysięgi przez małżonków „Co Bóg złączył, człowiek niech nie rozdziela”, małżeństwo „kościelne” jest związkiem trwałym i nierozerwalnym, co oznacza, że funkcjonujące w poszczególnych diecezjach sądy kościelne nie mają w konsekwencji jakichkolwiek kompetencji do udzielania „rozwodów kościelnych” (skoro takowe nie istnieją). Ważne jest, żeby pamiętać, że za trwałe i nierozerwalne – zgodnie z kanonem 1141 Kodeksu Prawa Kanonicznego niemogące być rozwiązane żadną władzą ludzką i z żadnej przyczyny, oprócz śmierci – można uznać małżeństwa ważnie zawarte.
Tym właśnie – oczywiście między innymi – zajmują się ww. sądy kościelne – badaniem, czy dane małżeństwo jest ważnie zawarte. Proces, który zostaje wszczęty przed sądem kościelnym przez jednego bądź obu małżonków (wskutek złożenia skargi powodowej), dotyczy zatem nie kwestii analizy, czy doszło do trwałego i zupełnego rozpadu pożycia, jak ma to miejsce w przypadku rozwodu cywilnego ( m. in. na gruncie prawa polskiego), ale zbadania czy konkretne małżeństwo zostało zawarte ważnie.
Wszczęcie ww. postępowania przed sądem kościelnym przez strony – poprzez złożenie tzw. skargi o stwierdzenie nieważności małżeństwa – może nastąpić, gdy doszło u jednego lub obu małżonków do uzasadnionego przekonania, że małżeństwo zostało nieważnie zawarte. Warto jednak podkreślić, że małżonkowie nie mają w tym wypadku pełnej dowolności uzasadnienia ww. przekonania, zgodnie z właściwymi przepisami Kodeksu Prawa Kanonicznego, istnieje konkretny katalog przesłanek do prowadzenia procesu. Nie jest zatem tak, że każdy problem, jaki dotyka małżeństwo – i pozostaje potencjalnym uzasadnieniem dla uzyskania wyroku rozwodowego automatycznie będzie podstawą do orzeczenia nieważności małżeństwa sakramentalnego.
W nauce prawa kanonicznego wyróżnia się bowiem trzy konkretne grupy tego rodzaju przesłanek – tzw. przeszkody zrywające ( obejmujące m. in. przeszkodę wieku, pokrewieństwa, impotencji, czy różnych religii); wady zgody małżeńskiej (dotyczące m. in. niezdolności do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich, symulowania małżeństwa, wykluczania któregoś z przymiotów małżeństwa sakramentalnego bądź zawierania małżeństwa pod przymusem) oraz wady formy kanonicznej. Udowodnienie wystąpienia jednej z ww. przesłanek w toku procesu skutkuje wyrokiem stwierdzającym, iż dane małżeństwo zostało zawarte nieważnie.
Czym różni się stwierdzenie nieważności małżeństwa od unieważnienia małżeństwa?
Odpowiedź na to pytanie – pojawiające się w przestrzeni publicznej równie często, co pytania o „rozwód kościelny” – wiąże się bezpośrednio z dotychczasowymi rozważaniami – sędziowie sądów kościelnych nie mają żadnych kompetencji do samodzielnego decydowania o ustaniu związku małżeńskiego (tym jest świecka instytucja unieważnienia małżeństwa). Małżeństwo, którego nieważność zawarcia została stwierdzona w procesie kościelnym uznaje się za nieważnie i prawnie nieobowiązujące. Jest to zatem zasadnicza różnica.